تغذيه تكميلي يعني چه؟
تغذيه تكميلي يعني چه؟ تغذيه تكميلي يعني چه؟
تغذيه تكميلي يعني افزايش تدريجي طيف وسيعي از مواد غذايي علاوه بر شيرمادر به برنامه غذايي شيرخوار به نحوي كه او هم، به تدريج بتواند حدود يك سالگي از همان غذيي كه بقيه افراد خانواده مي‌خورند استفاده نمايد.
از پايان شس ماهگي اكثر شيرخواران علاوه بر شير مادر، نيازمند دريافت مقداري انرژي اضافي و برخي مواد غذايي و ريزمغذي‌ها هستند. به اين دسته از مواد غذايي، غذاي كمكي و به اين نوع تغذيه، تغذيه تكميلي مي‌گويند. گرچه ممكن است شيرمادر به تنهايي براي تغذيه شيرخوار پس از شش ماهگي هم كافي باشد ولي به منظور آموزش صحيح و به موقع تغذيه، توصيه مي‌شود كه تغذيه تكميلي براي همه شيرخواران در پايان شش ماهگي (پايان 180 روزگي) شروع شود. با توجه به توانايي‌‌هاي تغذيه‌اي شيرخوار، غذاي كمکی در شروع بايد بسيار ساده و نرم و از موادي تهيه شود كه هضم آن آسان باشد.
براي مثال مي‌توان تغذيه تكميلي را با مقدار كمي فرني آرد برنج شروع كرد و رفته رفته بر غلظت آن افزود و به تدريج ساير مواد غذايي را هم به آن اضافه نمود تا كودك در ماه‌‌هاي آخر سال اول زندگي كه مهارت‌‌هاي تغذيه‌اي او كامل‌تر مي‌شود، بتواند از غذاهايي كه ساير افراد خانواده مي‌خورند استفاده نمايد.
اكثر كودكان از پايان 10 ماهگي به بعد قادر به استفاده از غذاهاي اصلي خانواده هستند و حتي ممكن است نيازي نباشد كه براي آنان غذاي جداگانه تهيه شود.
براي شروع غذاي كمكي چه سني مناسب است چرا؟
پايان شش ماهگي يعني 180 روز بعد از تولد بهترين زمان براي شروع غذاي كمكي است زيرا:
از شش ماهگي به بعد به دليل وزن مناسبي كه كودك تاكنون گرفته است نياز او به انرژي و برخي ريزمغذي‌ها افزايش مي‌يابد و چون شيرمادر تمام نيازهاي غذايي او را تامين نمي‌‌كند لازم است انرژي، پروتئين، آهن، روي و برخي ويتامين‌‌هاي محلول در چربي مانند ويتامين‌‌هاي A و D علاوه بر شيرمادر از طريق غذاي كمكي به كودك رسانده شود. به عنوان مثال:
ذخيره آهن شيرخواري كه به موقع متولد شده است تقريباً حوالي شش ماهگي به حداقل مي‌رسد بنابراين اگر آهن را از طريق غذاهاي كمكي و قطره آهن (يا شربت آهن) دريافت نكند ممكن مبتلا به كم خوني شود.
در مورد نوزداني كه با وزن كمتر از 2500 گرم متولد مي‌شوند گرچه تغذيه انحصاري آنان با شيرمادر بايد تا پايان شش ماهگي ادامه داشته باشد ولي وقتي دو ماهه شدند لازم است قطره آهن هم شروع شود.
در مورد «روي»، نيازي به تجويز مكمل ياري نيست مگر در شرايط خاص كه تجويز آن الزامي باشد.
شروع به موقع تغذيه تكميلي مرحله مهمي در زندگي شيرخوار است كه مي‌تواند علاوه بر فراهم نمودن زمينه مساعد جهت كسب تجربيات جديد، بر رشد و نمو كودك نيز تأثير زيادي بگذارد.
مخاطرات زود شروع كردن غذاي كمكي چيست؟
اگر غذاي كمكي زودتر از زمان توصيه شده شروع شود ممكن است برخي از مشكلات زير ايجاد شود:
با شروع غذاي كمكي، رغبت شيرخوار به مكيدن پستان كمتر مي‌شود در نتيجه توليد و ترشح شير
مادر كاهش مي‌يابد و شيرخوار از مزاياي تغذيه انحصاري و دريافت مقدار كافي شيرمادر محروم مي‌ماند.
به دليل عدم آمادگي و تكامل دستگاه گوارش و سيستم ايمني بدن شيرخوار، سلامتي او بيشتر به خطر مي‌افتد چون هر نوع عفونت يا اسهال در شيرخواران با سن كم، خطرناك‌تر است و احتمال دارد سبب كاهش وزن كودك نيز بشود بنابراين هر چه غذاي كمكي زودتر شروع شده باشد مخاطرات آن هم بيشتر مي‌شود.
احتمال بروز آلرژي (اگزما، خس خس سينه، كهير و مشكلات گوارشي و ...) بيشتر است.
مخاطرات دير شروع كردن غذاي كمكي كدامند؟
اگر غذاي كمكي خيلي ديرتر از زمان توصيه شده شروع شود آشنا شدن شيرخوار با مزه و قوام انواع
غذاها به تاخير مي‌افتد و قبول مواد غذايي و بلعيدن غذا ممكن است با مشكلات بعدي همراه باشد. بسياري از شيرخواران كه ديرتر از پايان شش ماهگي با غذاي كمكي آشنا مي‌شوندو مدت طولاني‌‌تري فقط از شير مادر تغذيه مي‌كنند ممكن است نسبت به استفاده از غذاهاي جامد تمايل كمتري داشته باشند كه اين امر مي‌تواند از نظر پذيرش غذا و كاهش دريافت مواد معدني مانند «روي» و «آهن»، مشكلاتي برايشان ايجاد نمايد و در دراز مدت نيز بر رشد و تكامل آنان تاثير نامطلوب بگذارد.
بعضي از شيرخواران در شروع يا در طي هفته‌‌هاي اول شروع تغذيه تكميلي، به خوردن غذاهاي كمكي تمايل نداشته و علاقه‌اي نشان نمي‌‌دهند. در اين كودكان، مادامي كه از طريق تغذيه با شير مادر، خوب رشد مي‌كنند و تكاملشان مناسب است جاي نگراني نيست. با اين وجود توصيه مي‌شود غذاهاي موردنظر را تهيه و آنان را به خوردن غذا تشويق نمود ولي هرگز نبايد به اصرار و اجبار متوسل شد
غذاي كمكي مناسب چه خصوصياتي دارد؟
غذاي كمكي بايد در حجم كم، داراي كالري مطلوب بوده و حاوي پروتئين و ريزمغذي‌‌هاي لازم باشد.
با قوام مناسب ببراي سن شيرخوار تهيه شود، كاملاً پخته و نرم باشد تا كودك بتواند آن را به راحتي بلع كرده و هضم نمايد.
متناسب با عادات غذايي خانواده و مورد علاقه و ميل كودك باشد.
با استفاده از مواد غذايي تازه و قابل دسترس و به روش پاكيزه و بهداشتي تهيه شود.
نمك، شكر و ادويه تند به آن اضافه نشود.
غذاهاي كمكي كه در خانه تهيه مي‌شوند بهترند يا غذاهاي آماده؟
غذاهاي كمكي كه در خانه تهيه مي‌شوند بر ان چه كه به صورت تجارتي و در بسته بندي‌‌هاي مختلف تهيه و در دسترس خانواده‌ها قرار مي‌گيرند، ارجحيت دارند زيرا اگرچه غذاهاي كمكي تجارتي آماده مصرف هستند ولي مضراتي هم دارند از جمله:
خيلي گرانند و با هزينه غذاي كمكي كه در خانه تهيه مي‌شود قابل مقايسه نيستند. (6 تا 10 برابر بيشتر)
سلامت مواد اوليه آن‌ها مورد ترديد است.
طعم آن‌ها با طعم غذاهاي خانواده متفاوت است و مانع تمايل كودك به خوردن غذاي خانواده مي‌شود.
تداوم مصرف آن‌ها كه به صورت پوره خيلي نرم هستند مي‌تواند مهارت خوردن غذاهاي ديگر را از كودك سلب نمايد.
اكثر اوقات براي نگهداري آن‌ها موادي اضافه مي‌كنند كه براي شيرخوارد مناسب نيست.
به بعضي از اين غذاها شير خشك اضافه مي‌كنند كه بايد با آب مخلوط شوند و بعضي هم فاقد شير هستند كه لازم است به آن‌ها شير اضافه كرد. عدم توجه به اين مطلب موجب به هم خوردن تعادل مواد غذاي و آب و املاح مي‌شود. از طرف ديگر امكان ايجاد آلرژي به پروتئين شيرگاو هم وجود دارد.
چون عموماً مخلوطي از چند ماده غذايي هستند، اگر كودك به يكي از آن‌ها عدم تحمل داشته باشد معلوم نمي‌‌شود.
به علت وجود فيتات در غذاهاي آماده، جذب آهن موجود در آن‌ها ناچيز است و اگر حاوي سويا، باشد مقدار زيادي فيتواستروژن به شيرخوار مي‌رسد.
ممكن است كودك با سمومي از قبيل فلزات سنگين مانند ارسنيك، سرب، آلومينيوم، كادميوم، جيوه و ... و يا آلودگي‌‌هاي ميكروبي مواجه شود.
گاهي اوقات خود غذا هم ممكن است آلوده باشد.
نحوه جابجايي و نگهداري آن‌ها در كشتي گمرك انبار و مغازه‌ها نامعلوم است.
ضمناً ممكن است تاريخ مصرف آن‌ها گذشته باشد و خريدار به اين موضوع توجه نكند. حتي اگر تاريخ مصرف هم نگذشته باشد باز هم غذاي مانده محسوب مي‌شوند و هرگز به تازگي و سلامت
غذاي خانگي نيستند. در برخي مناطق كه غذاهاي تجارتي را در آب نجوشيده حل مي‌كنند اگر آب آلوده باشد احتمال بروز بيماري بيشتر مي‌شود.
توجه:
توصيه يا تجويز غذاهاي آماده كودك قبل از 6 ماهگي حتي اگر به بهانه پيشگيري از كم خوني فقرآهن هم باشد صحيح نيست زيرا همان طور كه گفته شد جذب آهن آن بسيار ناچيز است. اكثر كودكان دوست دارند مانند ساير افراد خانواده از غذاهاي تهيه شده در منزل استفاده كنند و از خوردن اين غذاها لذت ببرند.
